بایگانی دسته بندی: سلامت روان

سالمندان در بسیاری از نقاط جهان،در معرض بدرفتاری و استثمار  قرار دارند. گرچه بدفتاری با سالمندان عموماً در تمامی نقاط دنیا اتفاق میافتد، لیکن این پدیده در جوامع کمتر توسعه یافته به خاطر فقر و محدودیت های فراوان دیگر، بیشتر به چشم می خورد. بسیاری از سالمندان در این گونه جوامع با مشکلات جسمی و نارسایی های مربوط به سلامت  روبه رو  هستند.  همین  امر  باعث  می شود  تا  برخورد  با  سالمندان  در  موارد  زیادی  برای  آنها آزاردهنده،  و آنگونه است که از آن به عنوان «سوءرفتار»یاد می کنند.

بد رفتاری با سالمندان یک پدیده جدید نیست، هرچند که واکنش های رسمی به آن در بسیاری از کشورها، هنوز در  مراحل  ابتدایی  خود  قرار دارد.  در  حال  حاضر  توجه  به  مسئله  خشونت  علیه  سالمندان،  بازتابی  جهانی  از  نگرانی بین المللی در مورد حقوق بشر، برابری جنسیتی، خشونت خانگی و سالخوردگی جمعیت در نظر صنعتی شدن در  کنار  دیگر  تحولات  اجتماعی  و  اقتصادی  زمینه ی از  بین  رفتن  الگوهای  وابستگی  بین  نسل های  مختلف خانواده  را  به  همراه  آورده واغلب  دشواری های  عاطفی  و  مالکیتی  زیادی  را  برای  سالمندان  ایجاد  نموده  است. ساختارهای خانوادگی و اجتماعی که پیش از این در بسیاری از کشورهای در حال توسعه از نسل سالمندان حمایت می نمود، اغلب به علت تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی، ضعیف شده و یا به طور کامل از بین رفته است. جایگزینی سالمندانی که در موقعیت سرپرست خانواده محسوب می شوند و محروم کردن آنها از استقلال شان با نام محبت به آنها، در بسیاری از کشورهای برخوردار از بنیان خانواده گسترده و حس بسیار قوی خانواده دوستی،جزء رفتارهای فرهنگی  متداول  می باشد.  چنین  رفتار زیاد از حد  محافظه کار آنها که ممکن است  فرد سالمند  را  مطرود، افسرده  و بی روحیه کند، انواعی از سوء رفتارها در قبال سالمندان محسوب می شود.

چه عواملی بر بد رفتاری با سالمندان تاثیر می گذارد؟

از مهم ترین عوامل موثر بر خشونت علیه سالمندان میتوان به احساس محرومیت نسبی، مواجهه با خشونت، شکاف  نسلی،  سرمایه  اجتماعی، نظارت  اجتماعی، ،  دینداری و متغیرهای  زمینه ای  نظیر؛  جنس،  سن،وضعیت  تأهل قومیت،پایگاه  اقتصادی-اجتماعی(شغل،  تحصیلات،  درآمد{سالمند  و  خانواده})، بعد  خانوده، تنظیمات زندگی، بیماری، وضعیت بیمه اشاره کرد.

پیشگیری از پدیده سالمندآزاری

از مهمترین راهکارهای جلوگیری از سالمندآزاری می‌توان به مناسب ‌سازی فضای زندگی سالمندان اشاره کرد. همچنین از دیگر موضوعات مهم در این زمینه آموزش اعضای خانواده برای مراقبت و رفتار با سالمند است. گسترش پدیده سالمندآزاری و نیاز آنها به حمایت‌های اجتماعی لزوم توجه همگانی را برای رفع این معضل می‌طلبد. توجه به مشکلات معیشتی آن‌ها، لزوم توجه به برنامه‌های رفاهی و مراقبتی در خصوص سالمندان و آموزش مراقبت از سالمندان در سطوح مختلف آموزشی، همه و همه مواردی است که کمک شایانی به کمتر شدن آسیب‌‌های روحی و جسمی به سالمندان خواهد بود.

راه های غلبه بر تنهایی

ممکن است مردم به دلایل متعددی مثل پیری یا ضعیف شدن، تنها زندگی کنند.آن‌ها دیگر قطب قوی خانواده نیستند، محل کارشان را ترک کرده‌اند، همسر و یا دوستانشان فوت کرده‌اند و یا اینکه به‌ واسطه بیماری تنها هستند.

علت تنهایی افراد پیر هرچه که باشد، بسیار محتمل است که احساس انزوا و صدمه پذیری در آن‌ها بیش‌تر شود که این حالت می‌تواند به افسردگی و نیز افت سلامت در افراد مسن منجر گردد. کسی که تنهاست، احتمال دسترسی دیگران هم به او سخت و کم خواهد بود.

گاهی تنهایی خجالت‌آور می‌شود و سالمندان دوست ندارند برای کمک، چیزی از دیگران بخواهند. خصوصاً که در سنین بالا غرور آن‌ها بیش‌تر خواهد بود. به یاد داشته باشیم که تنهایی می‌تواند در هر سنی روی فرد تأثیر بگذارد.

راهکارهای مبارزه با احساس تنهایی در سالمندان

1. لبخند بزن، حتی اگر سخت باشد

از هر فرصتی برای لبخند زدن استفاده کنید چون می‌تواند شروع یک محاوره باشد. مثلاً لبخند زدن به صندوقدار فروشگاه و یا فردی که کنار شما ایستاده است. اگر خجالت می‌کشید از خودتان حرف بزنید و یا نمی‌دانید چه بگویید، سعی کنید سؤالی از دیگران بپرسید.

2. دوستان خود را برای صرف چای دعوت کنید

زمانی که بی‌حوصله هستید و تنهایی آزارتان می‌دهد و شمارا به افکار منفی می‌کشاند، فکر می‌کنید که کسی نمی‌خواهد که شمارا ببیند. اما اغلب دوستان، اقوام و همسایگان خوشحال می‌شوند که دعوت شوند و زمانی را با شما صرف کنند.

3.  به‌وسیله تلفن، با دیگران ارتباط برقرار کنید

داشتن یک مکالمه‌ی تلفنی با یک دوست یا فامیل، حس بودن با آن‌ها را دارد و شما می‌توانید گاه‌گاهی به‌وسیله‌ی تلفن، با افراد دیگر ارتباط برقرار کنید.

4.  یاد بگیرید که کامپیوتر را دوست داشته باشید

اگر دوست، اقوام و یا فامیل راه دور دارید، کامپیوتر وسیله‌ی خوبی برای ارتباط برقرار کردن با آنهاست. خصوصاً با نوه‌ها!

می‌توانید از ویدیو چت استفاده کنید و دوستان اینترنتی یا فیس‌بوکی پیدا کنید. حتی می‌توانید به‌وسیله‌ی فیس‌بوک، دوستان قدیمی خود را پیدا کنید. این روزها آموزش کامپیوتر در کتابخانه‌ها و مراکز دولتی بسیار رواج دارد و شما می‌توانید به‌سادگی آن را فرابگیرید.

5. در فعالیت‌های اجتماعی-محلی شرکت کنید

در گروه‌های آوازخوانی، قدم زدن های دسته‌جمعی، مراکز خواندن کتاب و گروه‌های ماهی گیری، برای این که زندگی اجتماعی خود را فعال کنید،فرصت‌های خوبی هستند.

6. دفتر وقایع روزانه‌ی خود را با برنامه‌های از پیش تعیین‌شده، پر کنید

برای هرروزتان برنامه‌ای مثل قدم زدن در پارک، رفتن به کافی‌شاپ‌های محلی، کتاب خانه، مراکز ورزشی، سینما و موزه، در نظر بگیرید.

7.  بیرون بروید و دیگران را ملاقات کنید

منتظر نباشید که دیگران بیایند و شمارا ملاقات کنند. بیرون بروید و به آن‌ها سر بزنید.

8. به دیگران کمک کنید

از تجربه و دانش خود برای کمک به دیگران استفاده کنید. خیلی از افراد مشتاق شنیدن تجربیات افراد مسن و یادگرفتن مهارت‌های آنان هستند. مثلاً صبر، تجربه و متانت آنان، چیزهایی هستند که خیلی از افراد دوست دارند یاد بگیرند.

9. ادامه‌ی تحصیلی دانشگاهی

در برخی از کشورها،دانشگاه‌هایی برای افراد مسن وجود دارند و این شانس را به افراد مسن می‌دهند که کار جدیدی یاد بگیرند‌ و رشته‌های جدیدی را تجربه نمایند. در این مکان‌ها، افراد مسن می‌توانند کارهایی را که همیشه دوست داشته‌اند یاد بگیرند، یاد گرفته و هم‌چنین دوستان و ارتباطات جدیدی داشته باشند.

« پس از خواندن مطلبي متوجه مي شوم چيزي از آن در ذهنم نمانده و بايد دوباره آن را بخوانم»، «گاهي پيش مي آيد قرار ملاقات  هايم  را  فراموش  ميكنم».«فراموش  ميكنم  وسيله هايم  را كجا گذاشته ام»، « نام  افراد را فراموش ميكنم»، «گاهي با اينكه برخي كلمات نوك زبانم هستند اما نمي توانم آنها را به ياد آورم»، تا به حال چندين بار چنين تجربه هايي را داشته ايد؟ آيا برايتان پيش آمده كه فراموش كنيد علت رفتن تان از يك قسمت خانه به قسمت ديگر چه بوده است؟ آيا متوجه شده ايد زماني كه آدرس مي دهيد جهت راست و چپ را قاطي كنيد؟

آيا تا به حال برايتان پيش آمده است زماني كه مشغول انجام كاري هستيد در گوش دادن به صحبت هاي افرادي كه با شما صحبت مي كنند دچار اشكال شويد؟

این خطاها به علت مشکل در کارکرد روانشناختی است.

ذهن آگاهي، یکی از عواملی است که بر این مشکلات تاثیر دارد.

ذهن آگاهی توانایی برقراری ارتباط لحظه به لحظه به هر آنچه در لحظه ی حال در حال رخ دادن است می باشد، افرادي كه توانايي ذهن آگاهي بالايي دارند در موقعيت هاي  پرفشار به احتمال  كمتري به صورت واكنشي عكس العمل نشان مي دهند و توانايي بيشتري براي تنظيم هيجانات و رفتار خود خواهند داشت و نيز از شادي و نشاط بيشتري در زندگي  برخوردار خواهند  بود و علائم  و نشانه هاي  مشكلات روانشناختي كمتري را گزارش  خواهند كرد.

افراد ذهن آگاه افکار و احساسات خود را بدون قضاوت کردن درباره ی آن ها مشاهده می کنند و به صورت مسئولانه اقدام لازم را انجام می دهند.

فقدان ذهن آگاهي با تجربه مختصر زوال توجه و خطاهاي حافظه اي  مرتبط با آن همراه است و در دراز مدت پيامدهاي مهمي را در ارتباط با بهزيستي عاطفي به دنبال خواهد داشت.

سندرم آشیانه خالی به احساس افسردگی، ناراحتی و اندوهی اطلاق می‌شود که توسط والدین یا سرپرست بچه‌هایی که بزرگ شده و خانه پدری خود را ترک می‌کنند، تجربه می‌شود. این می‌تواند بعد از رفتن بچه‌ها به دانشگاه در شهری دیگر و یا ازدواج آنها و مستقل شدنشان باشد. احتمال ابتلای خانم‌ها به این مشکل بیشتر از آقایان است.

در چنین مواقعی که خانه از بچه‌ها خالی می‌شود، مادرها هم معمولاً به بعضی دوران‌های حساس زندگی خود، مثل یائسگی یا مراقبت از پدر یا مادر سالخورده خود نزدیک شده‌اند. البته این به آن معنا نیست که مردها به هیچ وجه به این مشکل مبتلا نمی‌شوند. مردان نیز ممکن است احساساتی مشابه با فقدان‌های مربوط به دوری فرزندان را تجربه کنند.

در گذشته تصور می‌شد که خانم‌ها بعد از رفتن فرزندانشان از خانه بسیار در معرض ابتلا به افسردگی هستند و دچار فقدان هویت و هدف می‌شوند. اما مطالعات افزایش در ابتلا به بیماری‌های افسردگی را در این مرحله از زندگی در خانم‌ها تایید نکرد .حتی برخی از پژوهش ها تایید کرده اند که کیفیت روابط  زناشویی و رضایت زناشویی در این مرحله از زندگی بالا می رود.

این روزها بیشتر مادران شاغل هستند و به همین دلیل وقتی بچه‌ها خانه را ترک می‌کنند دچار افسردگی کمتری می‌شوند. همچنین این روزها تعداد جوانان بین ۲۵ تا ۳۴ سالی که با والدین خود زندگی می‌کنند بسیار بیشتر از سابق شده است. روانشناسان عقیده دارند این دسته از جوانان خواهان مسئولیت‌های کم دوران کودکی و مزایای دوران بزرگسالی به صورت یکجا هستند. همچنین ممکن است بخاطر مشکلات اقتصادی، طلاق، ادامه تحصیل، مشکلات اعتیاد یا نقل مکان‌های موقتی، فرزندان به خانه پدری خود برگردند.

راه‌های عملی مختلفی وجود دارد که کمکتان می‌کند احساس بهتری پیدا کنید.

بعنوان مثال: زمان و انرژی که قبلاً صرف فرزندتان می‌کردید را الان به قسمت‌های مختلف زندگی خودتان اختصاص دهید. می‌توانید به سرگرمی‌ها و فعالیت‌های قبل از بچه‌دار شدن خود برگردید. باید سعی کنید با نقش جدید خود در زندگی فرزندتان و همچنین تغییری که در هویتتان بعنوان پدر یا مادر صورت گرفته است، کنار بیایید. رابطه شما با فرزندتان شبیه به رابطه دو همسال خواهد شد و باید سعی کنید حریم‌شخصی بیشتری برای او قائل شوید.

بسیاری پیشنهاد می‌کنند که تا قبل از جدا شدن فرزندتان و رفتن آنها از خانه خودتان را برای آشیانه خالی آماده کنید. باید برای خود دوستی‌ها، سرگرمی‌ها، کار و فرصت‌های تحصیلی پیش آورید، وقتی همه هنوز زیر یک سقف زندگی می‌کنید، با خانواده برنامه بریزید تا بعدها افسوس این فرصت‌ها را نخورید: مسافرت‌های خانوادگی، گپ‌های طولانی و تفریحات دسته‌جمعی. برای پول و زمان اضافه‌ای که دارید برنامه‌های خاص ترتیب دهید.

دوران سالمندي داراي برخی ويژگيهاي جسمی، اجتماعی و روانی است:
1 )يكی از اين ويژگيها كاهش نسبی قواي جسمی است به طوريكه با بالا رفتن سن، نيروهاي جسمی فرد، رو به كاهش ميگذارد.
2)ويژگی ديگر بازنشستگی، دور شدن از موقعيتهاي شغلی گذشته است كه كاهش مسئوليتهاي مرتبط با شغل و در نتيجه كاهش ارتباطات اجتماعی فرد را به همراه دارد.
3) از ديگر ويژگيها، تنهايی يا احساس تنهايی است. به خصوص در مواردي كه شخص شاهد از دست دادن يكی از دوستان، بستگان و هم سن و سالان و افراد هم دوره خويش است، لذا هر روز بيش از پيش دچار احساس تنهايی ميشود. البته ميزان پذيرش شرايط دوره سالمندي از سوي فرد سالمند اهميت دارد. اين پذيرش در بين افراد مختلف و با فرهنگهاي گوناگون متفاوت است، برخی به مرور از مشاركت در زندگی اجتماعی كناره ميگيرند و در مقابل، جامعه نيز آنها را به كناري مي نهد كه اين خود احساس بيهودگی و افسردگی را در فرد سالمند تعميق ميكند. ولی برخی ديگر از سالمندان با نقشهاي جديدي كه مطابق با وضعيت آنهاست اين دوره را به دورهاي نسبتا فعال و رضايت بخش بدل ميسازند. در هر حال علاوه بر خصوصيات فردي، شرايط اجتماعی و به ويژه شرايط خانوادگی شخص سالمند هم بسيار مهم است. شرايط مناسب خانواده و جامعه ميتواند شخص را به سوي پذيرش وضعيت جديد سوق دهد و شرايط نامناسب خانواده و جامعه ميتواند او را منزوي و تنها كند. به علاوه ميزان سلامت جسمی شخص سالمند در اين مرحله از زندگی، عاملی مهم در وضعيت زندگی اجتماعی اوست، چرا كه براي هر نوع مشاركت اجتماعی در مورد سالمندان، ابتدا ميزان سلامت آنها مطرح است. برخورداري از سلامت جسمانی ميتواند به بهبود روابط اجتماعی و مقابله با هجوم افسردگی كمك كند، ولی متأسفانه افزايش سن و فرا رسيدن پيري، بستر بروز بسياري بيماريهاي جسمی و روحی را براي سالمندان مهيا ميسازد.

احساسات سالمندان
احساسات غم واندوه به خاطر عدم توجه فرزندان و اطرافيان كه عمري براي رفاه آنان تلاش كرده اند، جدي ترين خطرهايی است كه فرد سالمند را تهديد ميكند و ارتباط مستقيم با در انزوا قرار گرفتن او از سوي اطرافيان دارد. زن يا مردي كه خود را زمانی صاحب قدرت و نفوذ ميدانست به يكباره خود را تنها و بدون قدرت مييابد و اين ناراحتی گاهی به حوادثی نامناسب ميانجامد و موجب ناراحتی روانی سالمند ميشود. تنهايی يا احساس تنهايی اثرات بسيار عميقی بر جاي مي نهد و حتی بر ميزان خوردن غذا و متابوليسم و تغييرات بيولوژيكی نيز مؤثر است. سالمندان فاقد منابع مجدد دوستی هستند، زيرا اكثر آنها كار نميكنند و موقعيت ايجاد روابط دوستانه در فضاي كار را ندارند و دوستان هم سن و سالشان را نيز به نوعی از دست داده اند. اين مساله تنهايی آنها را افزايش ميدهد. اين احساسات مايوس كننده، ميزان مصرف داروهاي آرام بخش و مسكن را در سالمندان افزايش ميدهد. تنهايی موجب ميشود فرد سالمند به تدريج دچار مشكلات روانی شود، لذا درك احساسات و انتظارات سالمندان از اطرافيان و تصحيح ارتباط افراد خانواده با آنها در فرايند بهداشت روانی آنها بسيار مهم است. سالمندان به اندازه اي كه ديگران به آنها به عنوان پير و از كار افتاده نگاه ميكنند، خود را ضعيف و نا توان احساس نميكنند. به طوري كه در يك خانواده گرم و مهربان، اغلب سالمندان بسيار راحت، آرام، مقاوم و با نشاط روزگار ميگذرانند و حتی حوصله نگهداري نوه ها را با همه شيطنت هايشان دارند.
سالمندان به دليل بازنشستگی و دوري از فرزندان نياز به ارتباط و توجه عاطفی بيشتري را در خود احساس ميكنند كه اين نياز بايد مورد توجه قرار گرفته و پاسخ داده شود. برنامه ريزي صحيح و استفاده از وجود سالمندان و تجربيات آنها هم تنهايی آنان را بر طرف ميكند و احساس پوچ بودن را در آنها از بين ميبرد و هم منبعی مفيد و ارزشمند از معلومات و تجربيات را در اختيار جوانان نسل بعد قرار ميدهد.
سالمندان نيازهاي گستردهاي ندارند تنها اميدوارند، فرزندان و بستگان قدردان زحمات و رنج هاي آنان باشند. سالمندان نيازمند محبت و احترامند. دوستار آنند كه از سوي فرزندان و نوه هاي خود مورد مشورت قرار گيرند و رأي و نظر آنان به عنوان فرد با تجربه خانواده، محترم داشته شود.
برآوردن اين نيازها از سوي فرزندان و نوادگان نه تنها هزينه اي در بر ندارد بلكه احساس فزاينده اي از نيكی را درون فرد ايجاد ميكند. به ياد داشته باشيم كه سالمندان و كهنسالان، پدر بزرگها و مادر بزرگها ريشه هاي ما هستند، ما از چشمه آنها جوشيده و از مهر بي پايان آنها نوشيده ايم و اينك وقت آن است كه اين چشمه هاي بي پايان مهر را حمايت كنيم و بر زندگی سراسر تجربه آنان سر تعظيم فرود آوريم.