مجله سلامت

سندرم آشیانه خالی به احساس افسردگی، ناراحتی و اندوهی اطلاق می‌شود که توسط والدین یا سرپرست بچه‌هایی که بزرگ شده و خانه پدری خود را ترک می‌کنند، تجربه می‌شود. این می‌تواند بعد از رفتن بچه‌ها به دانشگاه در شهری دیگر و یا ازدواج آنها و مستقل شدنشان باشد. احتمال ابتلای خانم‌ها به این مشکل بیشتر از آقایان است.

در چنین مواقعی که خانه از بچه‌ها خالی می‌شود، مادرها هم معمولاً به بعضی دوران‌های حساس زندگی خود، مثل یائسگی یا مراقبت از پدر یا مادر سالخورده خود نزدیک شده‌اند. البته این به آن معنا نیست که مردها به هیچ وجه به این مشکل مبتلا نمی‌شوند. مردان نیز ممکن است احساساتی مشابه با فقدان‌های مربوط به دوری فرزندان را تجربه کنند.

در گذشته تصور می‌شد که خانم‌ها بعد از رفتن فرزندانشان از خانه بسیار در معرض ابتلا به افسردگی هستند و دچار فقدان هویت و هدف می‌شوند. اما مطالعات افزایش در ابتلا به بیماری‌های افسردگی را در این مرحله از زندگی در خانم‌ها تایید نکرد .حتی برخی از پژوهش ها تایید کرده اند که کیفیت روابط  زناشویی و رضایت زناشویی در این مرحله از زندگی بالا می رود.

این روزها بیشتر مادران شاغل هستند و به همین دلیل وقتی بچه‌ها خانه را ترک می‌کنند دچار افسردگی کمتری می‌شوند. همچنین این روزها تعداد جوانان بین ۲۵ تا ۳۴ سالی که با والدین خود زندگی می‌کنند بسیار بیشتر از سابق شده است. روانشناسان عقیده دارند این دسته از جوانان خواهان مسئولیت‌های کم دوران کودکی و مزایای دوران بزرگسالی به صورت یکجا هستند. همچنین ممکن است بخاطر مشکلات اقتصادی، طلاق، ادامه تحصیل، مشکلات اعتیاد یا نقل مکان‌های موقتی، فرزندان به خانه پدری خود برگردند.

راه‌های عملی مختلفی وجود دارد که کمکتان می‌کند احساس بهتری پیدا کنید.

بعنوان مثال: زمان و انرژی که قبلاً صرف فرزندتان می‌کردید را الان به قسمت‌های مختلف زندگی خودتان اختصاص دهید. می‌توانید به سرگرمی‌ها و فعالیت‌های قبل از بچه‌دار شدن خود برگردید. باید سعی کنید با نقش جدید خود در زندگی فرزندتان و همچنین تغییری که در هویتتان بعنوان پدر یا مادر صورت گرفته است، کنار بیایید. رابطه شما با فرزندتان شبیه به رابطه دو همسال خواهد شد و باید سعی کنید حریم‌شخصی بیشتری برای او قائل شوید.

بسیاری پیشنهاد می‌کنند که تا قبل از جدا شدن فرزندتان و رفتن آنها از خانه خودتان را برای آشیانه خالی آماده کنید. باید برای خود دوستی‌ها، سرگرمی‌ها، کار و فرصت‌های تحصیلی پیش آورید، وقتی همه هنوز زیر یک سقف زندگی می‌کنید، با خانواده برنامه بریزید تا بعدها افسوس این فرصت‌ها را نخورید: مسافرت‌های خانوادگی، گپ‌های طولانی و تفریحات دسته‌جمعی. برای پول و زمان اضافه‌ای که دارید برنامه‌های خاص ترتیب دهید.

دوران سالمندي داراي برخی ويژگيهاي جسمی، اجتماعی و روانی است:
1 )يكی از اين ويژگيها كاهش نسبی قواي جسمی است به طوريكه با بالا رفتن سن، نيروهاي جسمی فرد، رو به كاهش ميگذارد.
2)ويژگی ديگر بازنشستگی، دور شدن از موقعيتهاي شغلی گذشته است كه كاهش مسئوليتهاي مرتبط با شغل و در نتيجه كاهش ارتباطات اجتماعی فرد را به همراه دارد.
3) از ديگر ويژگيها، تنهايی يا احساس تنهايی است. به خصوص در مواردي كه شخص شاهد از دست دادن يكی از دوستان، بستگان و هم سن و سالان و افراد هم دوره خويش است، لذا هر روز بيش از پيش دچار احساس تنهايی ميشود. البته ميزان پذيرش شرايط دوره سالمندي از سوي فرد سالمند اهميت دارد. اين پذيرش در بين افراد مختلف و با فرهنگهاي گوناگون متفاوت است، برخی به مرور از مشاركت در زندگی اجتماعی كناره ميگيرند و در مقابل، جامعه نيز آنها را به كناري مي نهد كه اين خود احساس بيهودگی و افسردگی را در فرد سالمند تعميق ميكند. ولی برخی ديگر از سالمندان با نقشهاي جديدي كه مطابق با وضعيت آنهاست اين دوره را به دورهاي نسبتا فعال و رضايت بخش بدل ميسازند. در هر حال علاوه بر خصوصيات فردي، شرايط اجتماعی و به ويژه شرايط خانوادگی شخص سالمند هم بسيار مهم است. شرايط مناسب خانواده و جامعه ميتواند شخص را به سوي پذيرش وضعيت جديد سوق دهد و شرايط نامناسب خانواده و جامعه ميتواند او را منزوي و تنها كند. به علاوه ميزان سلامت جسمی شخص سالمند در اين مرحله از زندگی، عاملی مهم در وضعيت زندگی اجتماعی اوست، چرا كه براي هر نوع مشاركت اجتماعی در مورد سالمندان، ابتدا ميزان سلامت آنها مطرح است. برخورداري از سلامت جسمانی ميتواند به بهبود روابط اجتماعی و مقابله با هجوم افسردگی كمك كند، ولی متأسفانه افزايش سن و فرا رسيدن پيري، بستر بروز بسياري بيماريهاي جسمی و روحی را براي سالمندان مهيا ميسازد.

احساسات سالمندان
احساسات غم واندوه به خاطر عدم توجه فرزندان و اطرافيان كه عمري براي رفاه آنان تلاش كرده اند، جدي ترين خطرهايی است كه فرد سالمند را تهديد ميكند و ارتباط مستقيم با در انزوا قرار گرفتن او از سوي اطرافيان دارد. زن يا مردي كه خود را زمانی صاحب قدرت و نفوذ ميدانست به يكباره خود را تنها و بدون قدرت مييابد و اين ناراحتی گاهی به حوادثی نامناسب ميانجامد و موجب ناراحتی روانی سالمند ميشود. تنهايی يا احساس تنهايی اثرات بسيار عميقی بر جاي مي نهد و حتی بر ميزان خوردن غذا و متابوليسم و تغييرات بيولوژيكی نيز مؤثر است. سالمندان فاقد منابع مجدد دوستی هستند، زيرا اكثر آنها كار نميكنند و موقعيت ايجاد روابط دوستانه در فضاي كار را ندارند و دوستان هم سن و سالشان را نيز به نوعی از دست داده اند. اين مساله تنهايی آنها را افزايش ميدهد. اين احساسات مايوس كننده، ميزان مصرف داروهاي آرام بخش و مسكن را در سالمندان افزايش ميدهد. تنهايی موجب ميشود فرد سالمند به تدريج دچار مشكلات روانی شود، لذا درك احساسات و انتظارات سالمندان از اطرافيان و تصحيح ارتباط افراد خانواده با آنها در فرايند بهداشت روانی آنها بسيار مهم است. سالمندان به اندازه اي كه ديگران به آنها به عنوان پير و از كار افتاده نگاه ميكنند، خود را ضعيف و نا توان احساس نميكنند. به طوري كه در يك خانواده گرم و مهربان، اغلب سالمندان بسيار راحت، آرام، مقاوم و با نشاط روزگار ميگذرانند و حتی حوصله نگهداري نوه ها را با همه شيطنت هايشان دارند.
سالمندان به دليل بازنشستگی و دوري از فرزندان نياز به ارتباط و توجه عاطفی بيشتري را در خود احساس ميكنند كه اين نياز بايد مورد توجه قرار گرفته و پاسخ داده شود. برنامه ريزي صحيح و استفاده از وجود سالمندان و تجربيات آنها هم تنهايی آنان را بر طرف ميكند و احساس پوچ بودن را در آنها از بين ميبرد و هم منبعی مفيد و ارزشمند از معلومات و تجربيات را در اختيار جوانان نسل بعد قرار ميدهد.
سالمندان نيازهاي گستردهاي ندارند تنها اميدوارند، فرزندان و بستگان قدردان زحمات و رنج هاي آنان باشند. سالمندان نيازمند محبت و احترامند. دوستار آنند كه از سوي فرزندان و نوه هاي خود مورد مشورت قرار گيرند و رأي و نظر آنان به عنوان فرد با تجربه خانواده، محترم داشته شود.
برآوردن اين نيازها از سوي فرزندان و نوادگان نه تنها هزينه اي در بر ندارد بلكه احساس فزاينده اي از نيكی را درون فرد ايجاد ميكند. به ياد داشته باشيم كه سالمندان و كهنسالان، پدر بزرگها و مادر بزرگها ريشه هاي ما هستند، ما از چشمه آنها جوشيده و از مهر بي پايان آنها نوشيده ايم و اينك وقت آن است كه اين چشمه هاي بي پايان مهر را حمايت كنيم و بر زندگی سراسر تجربه آنان سر تعظيم فرود آوريم.

وزوز گوش به صورت درك صداهایی توصیف مـی شـود کـه در یک یا هر دو گوش یا داخل سر انسان بدون محرك شنوایی خـارجی ایجاد می شود،گاهی وزوز گوش در حدی شدید است که بر کیفیت زندگی تاثیر می گذارد وباعث اختلال در خواب، شغل و مشکلات روحـی و روانـی مـی شـود.

گاهی صدای وزوز در گوش حالت مداوم دارد ولی در بعضی افراد بصورت منقطع شنیده می شود همچنین وزوز گوش با فرکانسهای مختلف به شکلهای متفاوت مثلاً صدای ناله ممتد،جیغ ، فریاد و یا حالت سوت مانند شنیده می شود. وزوز گوش می تواند در یک گوش یا در هر دو گوش شنیده شود.

علل وزوز گوش:

-اصوات شدید ناگهانی(مثل صدای شلیک گلوله یا ترقه)

-قرارگیری طولانی مدت در معرض اصوات بلند(ترافیک مستمر،محیط کاری پر سرو صدا وموسیقی بلند)

-دسته ای از بیماری های گوش خارجی،میانی و داخلی وعصب گوش

-در اکثر موارد به علت آسیب به اعصاب مویی و افزایش فعالیت آن در گوش داخلی(در حلزون گوش) ایجاد می شود

– تجمع بیش ازحدمواد ترشحی گوش خارجی و انسداد راه گوش

-سفت شدن و به هم چسبیدن استخوانچه های گوش میانی که به بیماری اتواسکلرزو معروف است

-حساسیت

-فشارخون بالایا پایین

-تومور

-دیابت

-مشکلات تیروئید

-آسیب به سر وگردن(مثلا ضربه به گوش)

-داروهایی مثل ضد التهاب ها، آنتی بیوتیک ها آرامبخش ها، داروهای ضدافسردگی و آسپرین

-اضطراب

-بیماری های عصبی

– چربی خون بالا

درمان:

در بسیاری ازموارد ممکن است وزوزگوش درمان اختصاصی نداشته باشدولی فرد مبتلا باید توسط متخصص گوش و حلق و بینی ویزیت شود تا درابتدا مواردی که درمان اختصاصی دارد شناسایی و درمان شوند. شناسایی علل وزوزگوش ممکن است مستلزم انجام آزمایشات فراوان، تستهای تعادلی و گرفتن عکسهای رادیولوژیک باشد.

درمان شامل سه جز می باشد:1.دارودرمانی2.استفاده از وسایل پوششگر وسمعک3.مشاوره و روان درمانی

1- داروها به ندرت ممکن است در کنترل وزوز گوش مؤثر باشد.

2-براي گروهی از افراد که به همراه وزوزگوش، کم شنوايی نيز دارند استفاده از سمعک بهترين وسيله برای پوشش صدای وزوز است و نسبت به دستگاههای مولد نويز و پوششگر ارجحيت دارد.
براي آن دسته از افراد که امکان استفاده از سمعک وجود ندارد و يا کم شنوايی آنها در حدی نيست که لازم باشد از سمعک استفاده کنند از وسايل پوششگر و مولد نويز استفاده می شود. تجويز سمعک و وسايل پوششگر توسط شنوايی شناس و متناسب با ويژگيهای فردی هر بيمار تنظيم مي شود.
وسايل پوششگر شبيه به سمعک هستند و اصوات خاصی را توليد می کنند تا فرد با وزوز خود سازگار شود. هر چه اين وسايل مدت زمان بيشتری مورد استفاده قرار گيرند فرد رضايت بيشتری را کسب می کند. نويز توليد شده از اين تجهيزات به قدری عالی است که هيچگونه احساس ناراحتی برای فرد ايجاد نمی شود.

3. وزوز باعث توليد احساس رنجش، اضطراب و يا استرس، انزوا، خستگی و بی خوابی می شود و اين عوامل نيز به نوبه خود باعث توجه بيشتر فرد به وزوز می گردد. مشاوره و روان درمانی کمک موثری در جهت آرامش فرد می کند. بهبود سبک زندگی، فعاليت بدنی مناسب، مبارزه با افسردگی، خواب مناسب و آرامش تاثير زيادی بر روی وزوز دارند.

توصیه هایی برای رهایی یا کاهش وزوزگوش:

1.سعی کنید اطلاعات خود درباره وزوزگوش را بالا ببرید تا ترس ونگرانی شما درباره وزوز کاهش یابد.سپس سعی کنید وزوز خود را نادیده بگیرید و از عواملی که وزوزگوش را در شما تشدید می کنند دوری کنید.از استرس واضطراب دوری کنید چرا که استرس باعث تشدید وزوز می شود.هرگاه وزوز را نادیده بگیرید دیگر شما را اذیت نمی کند زیرا،مغز به آن عادت کرده وشما احساس راحتی بیشتری خواهید داشت.

2.از قرار گرفتن در محیط های ساکت پرهیز کنید.

3.هنگام خواب یک موزیک ملایم گوش کنید.

4.از مصرف زیاد نوشیدنی های حاوی کافئین و استعمال دخانیات خودداری نمایید.

5.گوش دادن به صداي پمپ آکواريوم، فن، پنکه، دستگاه بخورو همچنين نوار کاست يا سی دی حاوی اصوات طبيعی (امواج دريا، باران، رودخانه و…) در پوشش وزوز بسيار موثر هستند.

6. تمرین ها ی تمرکزوتمدداعصاب میتواندباعث کنترل بیشتر شما روی عضلات و گردش بهتر خون  در بدن شما بشود . این تمرینها در بعضی بیماران از شدت وزوز گوش می کاهد.

7.مصرف مکمل های غذایی  مانند ویتامینE-A-Bو روی

8.کاهش در مصرف نمک رژیم غذایی(مصرف بیش از حد نمک باعث گرفتگی عروق و هم چنین بر هم خوردن تعادل املاح درون مایع گوش می شود. این اختلالات ممکن است باعث ایجاد وزوز شوند)

نگرانی مزمن در خصوص رویدادهای معمولی یکی از ویژگی بارز اختلال اضطراب فراگیر است. هرچند این اختلال یکی از شایع‌ترین انواع بیماری‌های روانی در افراد سنین 60 سال و بالاتر است، اغلب در این جمعیت نادیده گرفته می‌شود.اختلال اضطراب فراگیر چیزی بیش از خلق‌ و‌ خوی این افراد را تحت تاثیر قرار‌می‌دهد. اضطراب در افراد مسن خطر ناتوانی جسمی، مشکلات حافظه و کاهش کیفیت زندگی و هم‌چنین مرگ را افزایش می‌دهد. اختلال اضطراب فراگیر در اکثر موارد با اختلالات دیگری نیز همراه است. بالای 90 درصد از بیماران مبتلا به این اختلال دارای علائم مشکل روانی دیگری، مانند افسردگی، کج خلقی، اختلال دو قطبی یا اعتیاد نیز هستند.پزشکان اغلب برای درمان اضطراب سالمندان دارو تجویز می‌کنند. اما داروها انتخاب مناسبی برای بیماران مسن نیستند، چرا که افراد در این گروه سنی بیشتر در معرض ابتلا به عوارض جانبی داروها هستند و معمولا ترجیح می‌دهند از درمان‌های جایگزین برای درمان اضطراب استفاده کنند. مدارک موجود و مطالعات متعدد بر این نکته صحه می‌گذارد که روان‌درمانی به‌تنهایی و یا همراه با دوز بسیار پایین دارو‌، گزینه‌ی بهتری برای درمان اضطراب سالمند است.

نکات کلیدی

•  بیماران مسن مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، علائم فیزیکی بیشتر و اختلال عاطفی کمتری را تجربه می‌کنند.
•  دارو انتخاب مناسبی برای بیماران مسن نیست زیرا این افراد بیشتر در معرض ابتلا به عوارض جانبی دارو هستند.
•  رفتار درمانی شناختی، روش روان‌درمانی مناسبی برای درمان اضطراب فراگیر در افراد مسن است.

 بیماران مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر اغلب راجع به زندگی روزمره دیگران نیز دچار نگرانی می‌شوند. مثلا اینکه آیا آن‌ها توانسته‌اند جای پارک پیدا کنند یا برای قرارشان دیر نرسیده باشند. گاهی تشخیص و درمان اضطراب فراگیر در بیماران مسن مشکل است زیرا علائم فیزیکی بیشتر و اختلال عاطفی کمتری را از خود بروز می‌دهند. بیماران مسن‌تر ممکن است به‌دنبال درمان برای ضعف عمومی، خستگی، بی قراری و یا اشکال در تمرکز باشند، علائمی که می توانند نشان‌دهنده‌ی اختلالات دیگری نیز باشند.

درمان شناختی رفتاری

تمام بررسی‌ها به تاثیر استفاده از درمان شناختی رفتاری (CBT) به عنوان بهترین نوع روان‌درمانی در درمان اختلال اضطراب فراگیر در افراد مسن اشاره کرده‌اند. در مطالعات مختلف، نتایج نیز تفاوت‌های فاحشی دارند اما بررسی کوکران نشان داد که در مجموع، 46 درصد از سالمندان مبتلا به اضطراب (از جمله اختلال اضطراب فراگیر، اما نه فقط این نوع اضطراب)، با درمان  CBT علائم شان بهبود یافت.

دارو با دوز پایین

با بررسی 32 مطالعه مشخص شد که در درمان اضطراب سالمندان، دارو موثرتر از روان‌درمانی عمل کرده‌ است. با این حال، همه‌ی این مطالعات و تمام افراد ذی‌ الصلاح درمورد تجویز دارو برای سالمندان هشدار داده‌اند. تغییرات مرتبط با سن در جذب و سوخت و ساز داروها تاثیر گذاشته و باعث می‌شود مدت زمان بیشتری در بدن باقی بمانند و این احتمال بروز عوارض جانبی داروها را در بیماران سالمند به شدت افزایش می‌دهد، حتی اگر دوز تجویز شده برای سنین پایین‌تر کاملا ایمن و بی‌خطر باشد. هم‌چنین باید این نکته را نیز مد نظر قرار داد که بیماران مسن‌تر احتمالا به‌دلیل مشکلات و بیماری‌های دیگری از داروهای مختلفی استفاده کنند که ممکن است با داروهای درمان اضطراب تداخل دارویی ایجاد نماید. به این دلایل، هرگونه درمان دارویی حتما باید با توجه به شرایط خاص  همان بیمار صورت پذیرد. پس اگر دارویی برای سالمندان تجویز می‌شود، معمولا در دوزی پایین‌تر از میزان تجویزی برای بیماران جوان‌تر خواهد بود.

نيازهاي اين جمعيت را می توان كلا در 4 مقوله طبقه بندي كرد:

-1 نيازهاي مالی – اقتصادي: مانند حقوق بازنشستگی مكفی كه عدم توجه به آن آسايش روانی -اجتماعی اين قشر را به هم می ريزد.
-2 نيازهاي درمانی و بهداشتی: مانند مراقبتهاي پزشكی، دارو، وجود پزشكان وپرستاران متخصص در طب و روانشناسی سالمندي.
-3 نيازهاي رسانه اي: راديو، تلويزيون، سينما، تئاتر ،روزنامه ها و مجلاتی كه مخاطبين محتوي و مطالب آنها عمدتا اين قشر باشد.
-4 نيازهاي روانی و توجه به بهداشت روانی آنان:در اين ميان اما بهداشت روانی و توجه به نيازهاي روانی از اهميت ويژه اي برخوردار است.

چناچه اين اقشار از سلامت روانی خوبی برخوردار باشند اين امر تا حد زيادي بر سلامت جسمی و بهبود مناسبات اجتماعی آنان نيز اثر گذار خواهد بود و موجب جلوگيري از هدر رفتن هزينه هاي جامعه جهت درمان آنان كه هزينه بالايی را نيز در بر می گيرد ،خواهد شد.
ازجمله مواردي كه كمك شايانی به بهداشت روانی بازنشستگان می نمايد تشويق و ترغيب آنان براي ادامه تحصيل و كسب مدارج تحصيلی بالاتر است. افرادي كه در هنگام اشتغال به هر دليلی نتوانسته اند به تحصيلات خود ادامه دهند (به ويژه از مقطع ديپلم به بالا) در هنگام بازنشستگی می توانند به ادامه تحصيل تشويق شوند.در اين راستا مديران جامعه می توانند برنامه ويژه اي را براي افزايش ظرفيت رشته هاي تحصيلی يا سهميه اي را براي آنان در دانشگاه ها و مراكز آموزش عالی در نظر بگيرند و حتی اين امتيازبه عنوان يك مشوق براي آنان قائل شود كه چنانچه موفق به اخذ مدرك تحصيلی در مقاطع بالاتر گردند، طبق ضوابطی در حقوق بازنشستگی آنان اثرگذار خواهد بود. دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و مراكز آموزشی موسسات و سازمانها نيز از خدمات كسانی كه بعد از بازنشستگی در مقاطع تحصيلی كارشناسی ارشد و دكتری فارغ التحصيل می شوند با پرداخت حق الزحمه اي مناسب جهت آموزش نيروهاي جوان استفاده نمايند.
شايد نياز به بازگو كردن نباشد كه سالمندي و كهنسالی در فرهنگ و باورهاي ما از چه پايه احترام و تكريم برخوردار بوده است. اين مطلب را نه تنها ميتوان در فرهنگ عامه و روزمره كه در فرهنگ مكتوب نيز يافت.
بدين سبب در آموزه هاي ما بر آموختن از پيران و جهانديدگان تأكيد فراوان شده است. در اين نوشتار سعی برآن است كه سالمندي را با ويژگيهاي آن، آسيبها و نيازهاي آن بررسی كنيم چرا كه خواهی نخواهی هر يك از ما سالمندي در خانواده خود داريم و براي برقراري ارتباط سالم با وي به اطلاعاتی نيازمنديم.